System pieczy zastępczej to zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców. Obowiązek organizacji pieczy zastępczej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej. Pieczę zastępczą organizuje powiat.
Piecza zastępcza jest sprawowana w formie: rodzinnej lub instytucjonalnej. Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia Sądu.
Rodzinna piecza zastępcza dzieli się na:
- Rodziny zastępcze
- Spokrewnione – tworzą jedynie wstępni lub rodzeństwo dziecka,
- Niezawodowe - tworzą niebędący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka (do 3 dzieci),
- Zawodowe - (do 3 dzieci, 3 letnie doświadczenie), w tym zawodowe pełniące funkcje pogotowia rodzinnego i zawodowe specjalistyczne
- Rodzinne domy dziecka (do 8 dzieci).
Rodzinę zastępczą tworzą osoby - małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim.
Rodzina zastępcza/rodzinny dom dziecka mają za zadanie zapewniać dziecku całodobową opiekę i wychowanie, a w szczególności:
- traktują dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej,
- zapewniają dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych,
- zapewniają kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych,
- zapewniają rozwój uzdolnień i zainteresowań,
- zaspakajają jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oraz religijne,
- zapewniają ochronę przez arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka.
Rodzina zastępcza i rodzinny dom dziecka realizując swoje zadania współpracuje z Organizatorem Rodzinnej Pieczy Zastępczej, koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej oraz z ośrodkiem adopcyjnym.
Kwestie dotyczące pieczy zastępczej reguluje ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka, na każde umieszczone dziecko przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów jego utrzymania, nie niższe niż kwota:
- 660 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej spokrewnionej,
- 1000 zł miesięcznie – przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej zawodowej, niezawodowej lub rodzinnym domu dziecka.
Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka na dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje dodatek nie niższy niż kwota 200 zł miesięcznie na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania tego dziecka.
Rodzinie zastępczej zawodowej na każde umieszczone dziecko na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, przysługuje dodatek nie niższy niż kwota 200 zł miesięcznie na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania tego dziecka.